Spomenete li kemičaru dušikov monoksid ili dušikov(II) oksid, njegova će prva reakcija vjerojatno biti: „To je vrlo otrovan bezbojan plin koji na zraku lako oksidira u dušikov dioksid”. Međutim, iako otrovan, dušikov(II) oksid s metaboličkog je stajališta vrlo važna molekula. U organizmu ima važnu ulogu jer utječe na mnoge sustave. Sudjeluje u radu krvožilnog, imunosnog te središnjeg i perifernog živčanog sustava, a stimulira i biogenezu mitohondrija. Iako je kratkoživuća molekula (od nekoliko sekunda pa do nekoliko minuta, ovisno o koncentraciji u stanici), lako prolazi kroz stanične membrane jer je mala i hidrofobna čestica. Dušikov(II) oksid sposobne su sintetizirati gotovo sve stanice u organizmu sisavaca. Sintetizira se oksidacijom aminokiseline arginina u citrulin uz molekulu NADPH i uz pomoć enzima sintaze dušikova(II) oksida.

Godine 1991. otkriveno je da dušikov monoksid utječe na erekciju jer opušta mišić koji kontrolira dotok krvi u spolni organ. Upravo je to otkriće iskorišteno u razvijanju i dizajniranju lijeka Viagre koji otpuštanjem NO djeluje na potenciju. Godine 1992. dušikov(II) oksid proglašen je molekulom godine.

Autor: Goran Bukan